Nieodpłatna pomoc prawna, poradnictwo obywatelskie oraz edukacja prawna - Poznaj podstawowe informacje

Na podstawie obwieszczenia Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10 października 2024 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej, zamieszczamy wzory oświadczeń osoby uprawnionej o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej w interaktywnym formacie PDF. Formularze obowiązują od dnia 1 stycznia 2019 r.

Akt objęty tekstem jednolitym: Dz.U. 2021, poz. 945
Obowiązujący akt prawny: Dz.U. 2024, poz. 1534

Nieodpłatna pomoc prawna - wzór oświadczenia

Dz.U. 2024, poz. 1534

Załącznik 1
Oświadczenie, o którym mowa w art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 r. o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej

Załącznik 2
Oświadczenie osoby uprawnionej, o którym mowa w art. 11 ust. 4 ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 r. o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej

Nieodpłatna pomoc prawna – czym jest i kto może z niej skorzystać?

Nieodpłatna pomoc prawna to usługa, z której mogą skorzystać osoby fizyczne, które nie są w stanie ponieść kosztów płatnej porady prawnej. Obejmuje ona przede wszystkim:

• Poinformowanie o przysługujących prawach i obowiązkach w związku z toczącym się postępowaniem prawnym (przygotowawczym, administracyjnym, sądowym lub sądowo-administracyjnym).
• Wskazanie najlepszego rozwiązania dla problemu prawnego.
• Sporządzenie projektów pism, z wyjątkiem pism procesowych oraz dokumentów w postępowaniu sądowym.
• Nieodpłatną mediację oraz pomoc w przygotowaniu wniosków o zwolnienie od kosztów sądowych lub ustanowienie pełnomocnika z urzędu.
  
  

Nieodpłatne poradnictwo obywatelskie – indywidualne podejście do problemu

Nieodpłatne poradnictwo obywatelskie to wsparcie dostosowane do potrzeb każdej osoby, która potrzebuje pomocy w rozwiązaniu swoich problemów życiowych. Kluczowe działania to:

• Podniesienie świadomości na temat przysługujących praw i obowiązków.
• Wsparcie w samodzielnym rozwiązaniu problemów, w tym stworzenie planu działania.
• Porady dla osób zadłużonych, porady mieszkaniowe oraz zabezpieczenie społeczne.
• Pomoc w sporządzeniu wniosków oraz przeprowadzenie mediacji.
  
  

Edukacja prawna – budowanie świadomości obywatelskiej

Edukacja prawna ma na celu zwiększenie świadomości społeczeństwa na temat obowiązujących przepisów prawnych. Działania edukacyjne obejmują:

• Upowszechnianie wiedzy o prawach i obowiązkach obywatelskich.
• Informacje o mediacji oraz sposobach polubownego rozwiązywania sporów.
• Zachęcanie do udziału w konsultacjach publicznych i procesie tworzenia prawa.
• Informowanie o dostępie do nieodpłatnej pomocy prawnej i poradnictwa obywatelskiego.

Edukacja prawna realizowana jest poprzez tworzenie informatorów, organizowanie warsztatów oraz kampanie społeczne.

Kto może skorzystać z nieodpłatnej pomocy prawnej?

Z usług nieodpłatnej pomocy prawnej mogą korzystać osoby fizyczne, które nie są w stanie ponieść kosztów odpłatnej pomocy prawnej. Dodatkowo, dostęp mają osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą, które nie zatrudniały innych osób w ciągu ostatniego roku. Przed uzyskaniem pomocy, osoba musi złożyć oświadczenie o braku możliwości pokrycia kosztów porady prawnej.

Nieodpłatna mediacja – alternatywa dla sądu

Nieodpłatna mediacja oferuje polubowne rozwiązanie sporów, co jest korzystnym rozwiązaniem w wielu sytuacjach. Usługa obejmuje między innymi:

• Informowanie o możliwości skorzystania z mediacji.
• Pomoc w przygotowaniu wniosków mediacyjnych oraz przeprowadzenie samej mediacji.
• Wsparcie w zatwierdzeniu ugody mediacyjnej przez sąd.

Nieodpłatna mediacja nie obejmuje jednak spraw, w których sąd skierował już strony do mediacji lub występuje podejrzenie przemocy.

Bezpłatna mediacja – kto może z niej skorzystać?

Bezpłatna mediacja stanowi skuteczny sposób rozwiązywania sporów między stronami dążącymi do polubownego zakończenia konfliktu. Warto zaznaczyć, że inicjatorem mediacji może być jedynie osoba posiadająca uprawnienia do tego typu postępowania.

Kto prowadzi mediację?

Mediację bezpłatną prowadzi wykwalifikowany mediator. Osoba pełniąca funkcję mediatora musi być wpisana na listę stałych mediatorów prowadzoną przez prezesa sądu okręgowego lub organizację pozarządową, która działa w ramach swoich celów statutowych. W niektórych przypadkach mediację mogą prowadzić również uczelnie wyższe.

Wymogi wobec mediatorów

Mediatorem nie może być osoba, która w danej sprawie świadczyła wcześniej pomoc prawną lub obywatelską, wydawała opinię lub prowadziła terapię którejkolwiek ze stron. Ważne jest, aby mediator był bezstronny, co eliminuje możliwość wystąpienia konfliktu interesów.

Bezpłatna pomoc prawna – zasady

Bezpłatną pomoc prawną udziela osobiście adwokat lub radca prawny. W wyjątkowych sytuacjach, za zgodą prawnika, pomoc może świadczyć aplikant adwokacki lub radcowski. Przed udzieleniem porady, osoba uprawniona może zostać poproszona o okazanie dokumentu tożsamości.

Odmowa udzielenia pomocy prawnej

Adwokat lub radca prawny może z ważnych powodów odmówić udzielenia bezpłatnej pomocy prawnej, jednakże w takim przypadku jest zobowiązany wskazać inne punkty, w których taka pomoc może zostać udzielona w danym powiecie.

Co w sytuacji, gdy problem nie jest wyłącznie prawny?

Jeżeli problem osoby uprawnionej nie może zostać w pełni rozwiązany poprzez udzielenie pomocy prawnej, adwokat lub radca prawny poinformują o możliwościach uzyskania innej pomocy. Informacje te mogą być przekazane w formie karty informacyjnej.

Umowa z powiatem – warunki współpracy z prawnikiem

Adwokat lub radca prawny udzielający bezpłatnej pomocy prawnej działa na podstawie umowy zawartej z powiatem. Umowa ta określa m.in. miejsce, czas świadczenia usług, wynagrodzenie prawnika oraz szczegółowe zasady współpracy. Zasady te obejmują także organizowanie spotkań z mediatorem w przypadku mediacji.

Wynagrodzenie mediatora

Wynagrodzenie dla mediatora jest ustalane proporcjonalnie do czasu przeznaczonego na prowadzenie mediacji i nie może przekroczyć kwoty dotacji, która została przeznaczona na wynagrodzenia w punkcie pomocy prawnej.

Dokumentacja pomocy prawnej

Każde udzielenie bezpłatnej pomocy prawnej lub poradnictwa obywatelskiego jest dokumentowane w specjalnej karcie pomocy. Karta ta zawiera szczegółowe informacje na temat rodzaju udzielonej pomocy, czasu jej trwania, a także ogólnych danych na temat osoby uprawnionej, takich jak wiek, płeć, wykształcenie oraz miejsce zamieszkania. Karta ta nie zawiera danych, które mogłyby jednoznacznie zidentyfikować osobę uprawnioną.

Elektroniczna dokumentacja

Karta pomocy może być również prowadzona elektronicznie za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. Opinie osób uprawnionych na temat udzielonej pomocy mogą być przekazywane zarówno w formie ankiety w punkcie pomocy, jak i drogą elektroniczną bezpośrednio do urzędu powiatowego.

System finansowania nieodpłatnej pomocy prawnej i poradnictwa obywatelskiego

Finansowanie nieodpłatnej pomocy prawnej oraz poradnictwa obywatelskiego w Polsce odbywa się ze środków budżetu państwa. Środki te są przydzielane przez wojewodów w formie dotacji celowych, które trafiają do powiatów. Zadania te są realizowane zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy o finansach publicznych, a wysokość dotacji ustalana jest corocznie przez Ministra Sprawiedliwości we współpracy z ministrem właściwym do spraw budżetu.

Ustalanie wysokości dotacji

Kwota dotacji przeznaczona na realizację nieodpłatnej pomocy prawnej ustalana jest na podstawie kwoty bazowej i mnożnika. Mnożnik ten wynika z liczby mieszkańców powiatu, zgodnie z danymi z dnia 31 grudnia roku poprzedzającego rok budżetowy o dwa lata. Mnożnik ten, obliczany na podstawie wskaźnika 25 000 mieszkańców, nie może być mniejszy niż 2 i większy niż 35, a jego wartość zaokrągla się w górę lub w dół w zależności od wartości po przecinku.

Przeznaczenie środków z dotacji

Dotacje przeznaczane są głównie na wynagrodzenia związane z realizacją umów na świadczenie pomocy prawnej, co stanowi 91% całej kwoty dotacji. W przypadku organizacji pozarządowych, które prowadzą punkty pomocy prawnej, środki te trafiają bezpośrednio do wyłonionych organizacji. 6% środków przeznaczane jest na koszty organizacyjno-techniczne, natomiast 3% jest wykorzystywane na zadania związane z edukacją prawną, które również mogą być realizowane przez organizacje pozarządowe.

Edukacja prawna jako część systemu

Edukacja prawna jest integralnym elementem systemu nieodpłatnej pomocy prawnej. Obejmuje ona różne inicjatywy mające na celu podnoszenie świadomości prawnej obywateli, umożliwiając im lepsze rozumienie swoich praw i obowiązków. Część środków finansowych z dotacji celowych jest przeznaczana właśnie na te działania, co podkreśla istotność edukacji w zapobieganiu problemom prawnym, zanim się one pojawią.